झाडं लावणारा माणूस
the man who planted trees

इ. स. १९१३ मध्ये फ्रांसमधील आल्प्स पर्वतीय प्रदेशात एका ठिकाणी की जिथे पाणी नाही, झाडे नाहीत, पशु-पक्षी नाहीत, शेती नाही, अगदी तुरळक मनुष्यवस्ती आणि पाण्याच्या दुर्भिक्ष्यामुळे फक्त ओस पडलेली गावे आहेत अशा ओसाड वाळवंट वाटणाऱ्या प्रदेशात एक मेंढपाळ राहत होता. त्याच्या एकुलत्या एका मुलाच्या मृत्यूनंतर त्याच्या बायकोचाही मृत्यु झालेला होता. एकटा, एकाकी आयुष्य जगत नियतीने पदरात टाकलेले दुःख कुरवाळत न बसता त्याने आजूबाजूच्या दुष्काळी परिस्थितीत बदल करण्याचा निश्चय केला. या बदलासाठी तिथे झाडे लावून वननिर्मिती करणे गरजेचे होते हे त्या अडाणी-खेडुताला उमजले होते. तो दररोज १०० सफेद्या-झाडाच्या बिया माळावर जाऊन पेरत असे. सुरवातीच्या तीन वर्षात त्याने जवळपास एक लाख सफेद्याच्या बियांची नियमितपणे लागवड केली. त्यापैकी नव्वद टक्के बिया उगवल्या नाहीत किंवा झाडे उगवूनही मरून गेली तरी दहा हजार झाडे या ओसाड माळरानावर जगतील असा त्याचा अंदाज होता. सफेद्याबरोबर त्याने बीच वृक्ष लावले, ओक लावले, भूर्जपत्र लावली. त्याचे हे काम त्याच्या मृत्युपर्यंत म्हणजेच वृक्षारोपणाचे काम सुरू केल्यापासून जवळपास पस्तीस ते चाळीस वर्षे चालले. हे काम अतिशय शांतपणे,अखंडपणे, न बोलता इतक्या सहजपणे चालू होते की तो काय करतोय हे कोणाला जाणवले देखील नाही. सुरवातीच्या पंधरा-वीस वर्षांतच तिथे हिरवेगार जंगल तयार झाले. ओसाड प्रदेशात नंदनवन फुलले. पशुपक्षी आले. जमिनीत पावसाचे पाणी मुरले. मृत झरे वाहायला लागले. काही दशकांपूर्वी चिट-पाखरूही नसलेल्या प्रदेशात पक्षांची किलबिलाट ऐकू येऊ लागली. नवनवीन प्राणी दिसू लागले. नवीन घरे बांधली जाऊ लागली, जुनी घरे दुरुस्त केली, माणसे राहायला आली, त्यांची वस्ती वाढली. १९४५ साली दहा हजार लोकवस्ती तिथे गुण्यागोविंदाने राहत होती. हे अशक्य वाटणारे काम प्रत्यक्षात घडवून आणण्यासाठी फक्त एकटा माणूस झटला. ज्याच्या स्वतःच्या आयुष्यात दुःखाचा डोंगर कोसळला होता त्याने उघड्या बोडक्या डोंगरावर नंदनवन फुलवले. प्रसिद्धीपासून दूर राहून अगदी शांतपणे, कुणाच्याही मदतीची- कुठल्याही मोबदल्याची-कुणाकडूनही सन्मानाची-कोणत्याही पुरस्काराची अपेक्षा न धरता, शेवटच्या श्वासापर्यंत नित्यनेमाने काम करून ज्याने नवी सृष्टी फुलविली अशा असामान्य व्यक्तीचे नाव होते… एलिझार बुफिए!

जेव्हा जग पहिल्या आणि दुसऱ्या महायुद्धात होरपळत होते. बॉंब, बंदुका, रणगाडे, विमाने या साधनांनी सृष्टीचा आणि मानवजातीचा विनाश घडवला जात होता त्यावेळी गरीब, अडाणी एलिझार बुफिए नावाचा अवलिया मात्र सृजनाचे काम करत होता… निष्ठेने आणि जिद्दीने निसर्गाच्या/ मानवजातीच्या कल्याणासाठी निःस्वार्थपे नवी सृष्टी घडवत होता. स्वतःच्या कामावर श्रद्धा आणि आपण खूप मोठे काम करू शकतो हा आत्मविश्वास त्याच्या ठाई होता. संस्कृतीच्या गप्पा मारणाऱ्या युद्धपिपासू राज्यकर्त्यांपेक्षा आणि काम न करता फक्त बडबड करणाऱ्या सुशिक्षित लोकांपेक्षा न शिकलेला हा खेडूत जास्त सुसंस्कृत होता.

जाँ जिओनो या फ्रेंच लेखकाने एलिझार बुफिए यांच्या जीवनावर आधारित फ्रेंच मध्ये लिहलेली लघु कथा (Short story) ‘द मॅन हू प्लँटेड ट्रीज’ या नावाने १९५३ मध्ये प्रथम इंग्रजी मध्ये प्रकाशित झाली. या छोट्याशा इंग्रजी पुस्तकांमुळे एलिझार बुफिए ही व्यक्ती जगाला माहिती झाली. माधूरीताई पुरंदरे यांनी या इंग्रजी पुस्तकाचा खूप छान आणि सोप्या भाषेत मराठी अनुवाद केला आहे. अनुवादाबरोबरच त्यांनी पुस्तकामध्ये छानशी चित्रेही रेखाटली आहेत.

(युरोपातील आल्प्स पर्वतीय परदेशात झाडे लावणारा एलिझार बुफिए हा फ्रेंच मेंढपाळ जगभरात प्रसिद्धी पावला. भारतातही ईशान्येकडील आसाम राज्यात असाच एक ध्येयवेडा कार्यरत आहे. ‘फॉरेस्ट मॅन’, ‘मोलाई दा’ अशा नावांनी ओळखली जाणारी ही व्यक्ती म्हणजे जादव मुलाई पायेंग. गेली ३६-३८ वर्षे अव्याहतपणे झाडे लावण्याचे अद्वितीय काम या आसामीने केले आहे. यांचे जीवनकार्य प्रत्येक भारतीयाला प्रेरणादायी आहे.)
--संदिप रामचंद्र चव्हाण

पुस्तकाचं नाव- झाडं लावणारा माणूस
मूळ लेखक- जाँ जिओनो
अनुवाद व चित्रे - माधुरी पुरंदरे
प्रकाशन - राजहंस प्रकाशन
किंमत - ₹६०
पाने- ६०