संत वाङमय प्रसाराची तीन दशके..

संत वाङमय प्रसाराची तीन दशके..

की घेतले व्रत न हे आम्ही अंधतेने।
लब्धप्रकाश इतिहास-निसर्ग-माने।।
जे दिव्य दाहक म्हणुनि असावयाचे।
बुद्धय़ाचि वाण धरिले करि हे सतींचे।।

या तत्वाने आणि कोणत्याही फायद्याविना स्वतः आर्थिक नुकसान सोसून २८/२९ वर्षात अंदाजे १८ ते २० लाख लहान-मोठे ग्रंथ (संत वाङमय) महाराष्ट्राच्या घराघरात पोचवण्यासाठी धडपडणारी एक संस्था महाराष्ट्रात कार्यरत आहे..... नाव:- संत वाङमय प्रसारक मंडळ, कराड (महाराष्ट्र).

संत वाड्मय प्रसारक मंडळ, कराडची स्थापना १९८९ साली झाली. संस्थेचा कारभार चालू झाल्यानंतर अल्पावधीतच तुकाराम गाथा, ज्ञानेश्वरी, एकनाथी भागवत इत्यादी ग्रंथांचे संपादन करून सर्वसामान्यांना परवडतील अशा किंमतीत प्रकाशित करण्याचे काम संस्थेने 'वैष्णव सदन कोपर्डे हवेली' येथून चालू केले.

संस्था सध्या १५ प्रकारचे लहान मोठे ग्रंथ प्रकाशित करते. हे ग्रंथ महाराष्ट्रातील ठराविक ठिकाणाहून वितरित(विक्री) केले जातात.
एकूण १५ ग्रंथ प्रकारात पुढिल प्रमाणे ग्रंथ उपलब्ध आहेत. 
१)तुकाराम गाथा वेगवेगळ्या तीन साइजमध्ये छापली जाते [११०,१२५,१४० रु ]
२)ज्ञानेश्वरी दोन साइजमध्ये मिळते. [१००,१२५ रु]
बाकी सर्व ग्रंथ एकाच प्रकारात छापले जातात. त्यामध्ये ३)एकनाथी भागवत(मोठ्या आकारात)[२०० रु]
४)संत निळोबांची गाथा [६५ रु]
५)संत बहिणाबाईंची गाथा [७५ रु]
६)सदाचार मकरंद [३० रु]
७)वारकरी नित्यनिय भजनी मालिका [७५ रु]
८)सुलभ नित्योपासना [३० रु]
९)हरिपाठ [५ रु]
१०) ज्ञानेश्वरी ९ वा व १२ वा अध्याय [१० रु]
११)नाट [५ रु]
१२)भजनी मालिका (पॉकेट प्रत) [१० रु]
वरील प्रमाणे ग्रंथ व त्याच्या किंमती आहेत. त्याच प्रमाणे व्यसनमुक्त युवक संघ,महाराष्ट्र. ही दिनदर्शिकाही छापली जाते.

या ग्रंथाची उकृष्ट छपाई कोल्हापूर येथील 'मयूर इंडस्ट्रीज' येथे होते. या ग्रंथाचे बायडिंग व शिलाई 'वैष्णव सदन कोपर्डे हवेली ता. कराड जि. सातारा' येथे होते. सर्व ग्रंथ हे पुठ्ठाबांधणी (हार्डकव्हर) प्रकारात आहेत.(पॉकेट मालिका सोडून)

ग्रंथ छपाईसाठी वापरलेला पेपर, हार्डकवर, छपाईचा फॉन्ट, एकूण पृष्ठसंख्या इत्यादींची तुलना केल्यास या ग्रथांची किंमत अत्यल्प आहे. 'ना नफा ना तोटा' या तत्वावर हे काम संस्था गेली जवळपास तीन दशके अखंडपणे करत आहे. आणि इथे छपाई होणाऱ्या ग्रंथाना मागणीही मोठी आहे. महाराष्ट्राच्या खेडोपाडी हरीनाम सप्ताह भारतात तिथे अनेक वाचकाकडून तुकाराम गाथा, ज्ञानेश्वरी, एकनाथी भागवत हे ग्रंथ मागवले जातात. आतापर्यंत १८ ते २० लाख ग्रंथ संस्थेच्या वतीने छापले आहेत व वितरीतही केले आहेत. ग्रंथांच्या छपाई, बायडिंग, फॉन्ट इत्यादी गुणवत्तापूर्ण कामामुळे वाचकांच्या पसंतीला हे ग्रंथ उतरतात. संस्थेने ग्रंथ निर्मितीमध्ये गुणवत्तेशी कोणत्याही प्रकारे तडजोड केलेली नाही. वाचकाने हे ग्रंथ हातात घेतल्यानंतर माझ्या म्हणण्यातील तथ्य पटेल.

हे ग्रंथ खालील ठिकाणच्या केंद्रातून कोणालाही विकत मिळतात.
१)मारुतीबुआ कराडकर मठ, गुरुवार पेठ, कराड २)मारुतीबुआ कराडकर मठ चाकण रोड, आळंदी. 
३)मारुतीबुआ कराडकर मठ, झेंडे गल्ली, पंढरपूर.
४)श्री गंगुकाका शिरवळकरवाडा, विणे गल्ली, पंढरपूर.
५) वैष्णव सदन, कोपर्डे हवेली, ता कराड,जि सातारा.
याबद्दलची अधिक माहिती मॅनेजर सुभाष पाटील देऊ शकतात त्याचा मोबाइल क्रमांक खाली दिला आहे.

वरीलपैकी ५ नंबरचे जे ठिकाण आहे 'वैष्णव सदन', या ठिकाणी ग्रंथ बायडिंग व ग्रंथ शिलाईचे काम चालते. येथील सर्व कामाची जबाबदारी मॅनेजर सुभाष पाटील यांच्याकडे २००३ पासून आहे. त्यांच्या सोबत सहा सहकारी काम करतात. सुभाष पाटील यांचा संपर्क क्रमांक ९७६३५६८५३६ असा आहे.

हे ग्रंथ कोणालाही एका किंवा अनेक प्रतिमध्ये हवे असल्यास वरील पाच विक्रीकेंद्रावर संपर्क करावा. सर्व ग्रंथ हे MRP (मूल्य) किमतीनुसारच मिळतात त्यामध्ये कोणतीही सूट मिळत नाही. कारण त्याची किंमतच खूप कमी आहे. छपाई, बांधणी, वाहतूक, यासाठी जो खर्च येतो त्यापेक्षाही थोडी कमी किंमत असण्याची शक्यता आहे. कारण 'संत वाड्मय प्रसारक मंडळ, कराड.' ही संस्था नफा कमवण्यासाठी स्थापन झालेली नसून संत वाड्मय घराघरात पोचावे व हे ज्ञान सर्वसामान्य जनतेला अत्यल्प किंमतीत मिळावे या उद्देशाने निर्माण झाली आहे. कागदाची वाढती किंमत व वाढती महागाई यामुळे संस्था काही लाख रुपयांचे नुकसान सोसून हे काम करत आहे.

काही प्रसिद्ध पुस्तकांच्या प्रकाशनाचे हक्क कोणाकडे असावेत यावरुन काही प्रकाशक न्यायालयात जातात. लेखक-प्रकाशक यांच्यात आर्थिक कारणावरून, रॉयल्टीवरून, पुस्तक छपाईवरून काही वेळा खटके उडतात. पुस्तकांच्या किंमती विषयी सर्वसामान्य समाजात समज गैरजम असतात. हे पाहिले की निस्वार्थपणे ज्ञानप्रसाराचे कार्य करणाऱ्या अशा संस्था, व्यक्तींच्या बद्दल मनातील आदर द्विगुणीत होतो.

संत वाङमय प्रसारक मंडळ कराड,(महाराष्ट्र) या संस्थेच्या कार्याला वारकरी संप्रदायातील थोर व्यक्तिमत्त्व, व्यसनमुक्त युवक संघाचे संस्थापक, युवकमित्र, गुरुवर्य ह.भ.प. बंडातात्या कराडकर यांचे आणि वारकरी संप्रदयातील अनेक अग्रणींचे आशीर्वाद लाभले आहेत.
त्यांच्या कार्याला लाख लाख प्रणाम!!!!

मी ही माहिती लिहण्याचे कारण....
वैष्णव सदन ही इमारत व संत वाङमय प्रसारक मंडळ यांचे कार्यालय गेली कित्येक वर्षे माझ्या गावात, कराड कोरेगाव राज्यमार्गावर आहे. लहानपणापासू इथे ग्रंथ छपाई होते हे माहितही होते व पाहीलेही आहे. अनेक वेळा पाहुण्यांपैकडून, परगावच्या मित्रांच्या घरातून अमुक अमुक ग्रंथ हवा असा निरोप आला की मी तिथे जायचो व गाथा, ज्ञानेश्वरी असे ग्रंथ विकत घ्यायचो.
परंतु ग्रंथ छपाईचे, वितरणाचे हे निस्वार्थ काम कसे चालते, याबद्दल कधीही माहिती घेतली नाही. अलीकडे पुस्तकवाचनाचा छंद लागला व त्यातून थोडं लिखाणही करू लागलो. त्याच प्रेरणेतून हे लिखाण केले आहे. शिवाय अनेक प्रकाशक, लेखक, पुस्तकविक्रेते वेगवेगळ्या माध्यमातून आपापल्या पुस्तकांची जाहिरात करत असतात. त्यांनी तशी जाहिरात करणे गैर नाही. परंतु ज्या संस्थेने जवळपास तीन दशके संत वाङमयाचा प्रसार केला. त्यासाठी कष्ट उपसले त्यांनी कधीही कुठेही जाहिरात केल्याचे निदर्शनास आले नाही. म्हणून माझ्यापरीने जमेल तशी माहिती महाराष्ट्रातील वाचक वर्गाला देण्याचा मी प्रयत्न करत आहे.

तुकाराम महाराज आपल्या अभंगात म्हणतात...
आम्हा घरी धन शब्दांचीच रत्ने |
शब्दांचीच वस्त्रे यत्ने करु ||
शब्दचि आमुच्या जीवीचे जीवन |
शब्द वाटे धन जनलोका ||तुका म्हणे पहा शब्दचि हा देव |
शब्देचि गौरव पूजा करु ||

शब्दांना देव मानून, संत साहित्याची पूजा करणारी एखादी संस्था खेडेगावातही असू शकते व एवढे मोठे काम करू शकते...याची माहिती महाराष्ट्राच्या शहरी भागाला व्हावी म्हणून हा लेखप्रपंच... वाचक मित्रांनीही त्याच उदात्त दृष्टीने लेख वाचावा. ही विनंती.

टीप: वरील लेखातील सर्व संख्यकीय माहिती संस्थेच्या कार्यालयात काम करणाऱ्या कर्मचाऱ्यांच्याकडून तोंडी स्वरूपात मिळालेल्या माहितीच्या आधारे लिहली आहे. शिवाय मी जे पाहिले आहे त्यावरून लिहली आहे. या लिखाणात काही चुका असल्यास त्याची सर्वस्वी जबाबदारी माझी आहे. माझा संस्थेशी फक्त वाचक म्हणून संबध आहे. तसेच ही माहिती प्रसिध्द करण्यासाठी मला कोणीही सांगितलेले नाही.
संस्थेच्या कोणत्याही जबाबदार घटकाने जर काहीही कारणास्तव ही पोस्ट काढून टाकण्यास सांगितली तर मी ही पोस्ट काढून टाकेन.
©संदिप रामचंद्र चव्हाण.

या लिंकवरही हा लेख वाचावयास मिळेल...
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=369436020243370&id=100015309253068